mgr inż. Marek Wawrzyniak      

 Ja Galileusz (...) w wieku lat 70 osobiście stanąwszy przed sądem, na klęczkach w obliczu waszym, najdostojniejsi i najwielebniejsi panowie kardynałowie, generalni inkwizytorzy w całej powierzchowności chrześcijańskiej przeciwko występkowi herezji (...) a mianowicie, iż twierdziłem i wierzyłem, że Słońce, nieruchome, jest środkiem świata, a Ziemia nie jest tym środkiem i porusza się.
Pragnąc tedy z umysłów waszych dostojności i każdego prawego chrześcijanina usunąć to silne podejrzenie, jakie słusznie wzbudziłem, szczerym sercem i wiarą niekłamaną odrzekam się, wyklinam i potępiam rzeczone błędy i herezje i w ogóle wszelki inny błąd, herezję lub odszczepieństwo przeciwko Świętemu Kościołowi. Zaczem przysięgam, że w przyszłości nie będę już nigdy głosił ani twierdził bądź słowem, bądź pismem, rzeczy takich, które by mogły wzbudzić przeciwko mnie podobne podejrzenie; ale gdy dowiem się o jakimś heretyku lub podejrzanym o herezję, doniosę o tym Świętemu Officjum albo inkwizytorowi lub ordynariuszowi miejsca, w którym się będę znajdował.(...)
Ja wyżej wymieniony Galileusz Galilei odrzekłem się, przysięgłem, przyrzekłem i zobowiązałem się jak powyżej, na stwierdzenie czego własnoręcznie podpisałem niniejszy akt odrzeczenia się mego i przeczytałem go słowo w słowo w Rzymie w konwencie Minerwy dnia 22 czerwca 1633."
Fragment odrzeczenia się Galileusza po wydaniu wyroku przez Inkwizycję.
"

Urodzony w 1564 w Pizie. Włoski fizyk, astronom i filozof, który gruntownie zmienił astronomię i przyczynił się do rozwoju fizyki, propagator teorii heliocentrycznej, Galileo Galilei (w spolszczeniu Galileusz) był najstarszym synem włoskiego elitarnego muzyka i erudyty, który od najmłodszych lat wpajał dziecku niechęć do matematyki.
Od ojca uczył się Galileusz muzyki i rysunków, potem w szkółce przy klasztorze Villambrosa greki i łaciny. Rozważał wybór stanu duchownego, ale za namową ojca zaczął w wieku 17 lat studia medyczne na uniwersytecie w Pizie. Wkrótce jednak zafascynowały go matematyka i mechanika. Po czterech latach musiał z braku funduszy przerwać naukę. Przez następne lata Galileusz zarabiał na życie, udzielając prywatnych lekcji w Sienie i Florencji. W 1589 roku otrzymał dzięki protekcji markiza Guidobaldo Del Monte posadę profesora matematyki na uniwersytecie w Pizie. Matematykę traktowano wówczas jako przedmiot pomocniczy i znacznie mniej ceniono niż filozofię, prawo czy teologię, toteż Galileusz mógł prowadzić wykłady bez ukończonych studiów i uniwersyteckiego dyplomu.
Nie był lubiany przez profesorów z Pizy, którzy nie mogli znieść jego braku szacunku dla starożytnych autorytetów. W 1592 roku Galileusz opuścił Toskanię i przeniósł się do Republiki Weneckiej, gdzie zaoferowano mu katedrę matematyki na uniwersytecie w Padwie.
Osiemnastoletni okres pobytu w Padwie Galileusz uważał za najszczęśliwszy w swym życiu. Właśnie w Padwie dokonał odkryć, dzięki którym stał się najsławniejszym ówczesnym uczonym. Podobno codziennie o trzeciej po południu wykładał matematykę studentom teologii, filozofii i medycyny. W owym czasie studenci medycyny po zasadach geometrii poznawali zasady astronomii koniecznej do przystąpienia do astrologii, którą musiał wówczas znać lub udawać, że zna każdy szanujący się medyk.
W 1599 roku Galileusz poznał w Wenecji piękną młodą dziewczynę. Nazywała się Marina Gamba i pochodziła z licznej, ubogiej rodziny. Początkowo jeździł do Wenecji na spotkania z nią tylko podczas weekendów. Dopiero gdy zaszła w ciążę, wynajął dla niej w Padwie mały domek, niedaleko domu, w którym sam mieszkał. W sierpniu 1600 roku przyszła na świat dziewczynka, dla której Galileusz wybrał na cześć swej siostry imię Virginia. Druga córka, Livia Antonia, urodziła się rok później, a w 1606 roku przyszedł na świat syn, Vincenzio Andrea. Chociaż w końcu zamieszkali razem, Galileusz nigdy nie zalegalizował związku z Mariną, może dlatego, że pochodziła z gminu, a może jako uczony wolał być stanu wolnego. Jego dzieci pozostały więc nieślubne, co zdecydowało o losie dwóch córek, dla których jedyną przyszłością było wdzianie habitu. Virginia przyjęła zakonne imię Maria Celesta, a Livia Arcangela. Obie spędziły resztę życia w klasztorze Klarysek San Matteo we Florencji.
Kiedy Galileusz w 1610 roku zadziwił świat swymi odkryciami astronomicznymi, władca Toskanii, wielki książę Cosimo II, zaoferował mu posadę nadwornego matematyka i filozofa. Galileusz z radością wrócił do ojczyzny, zabierając z sobą dwie córki. Mały Vincenzio pozostał przez pewien czas z matką w Padwie. Wkrótce po wyjeździe Galileusza do Florencji Marina poznała i poślubiła Giovanniego Bartoluzziego. Galileusz pozostawał z nią i jej mężem w przyjacielskich stosunkach, posyłając pieniądze na wychowanie Vincenzia.
W roku 1583, ma wtedy 19 lat, dokonuje swego pierwszego odkrycia obserwując kołyszącą się lampę w katedrze w Pizie. Galileusz formułuje prawo izochronizmu ruchu wahadła, zachowującego stały okres drgań niezależnie od zmian amplitudy. Niewątpliwie nie było to odkrycie wielkie, podobne sformułował znacznie wcześniej astronom arabski Ibn Junis, wyznaczyło jednak drogę metodzie indukcyjnej: wyjść od obserwacji zjawiska by dojść do sformułowania prawa ogólnego.
Nic wielkiego?- Zależy dla kogo! Dla współczesnego naukowca metoda indukcyjna jest podstawową metodą poznawczą, w czasach Galileusza była nowością.
Zbudował wagę hydrostatyczną (1586). Skonstruował w roku 1593 termoskop, który był pierwowzorem termometru. Badał on swobodne spadanie ciał, ruch ciała na równi pochyłej oraz ruch ciała w rzucie ukośnym, sformułował prawo swobodnego spadania ciał (1602). Sformułował prawo bezwładności (1609) i zasadę superpozycji ruchów. Zbudował lunetę astronomiczną i zastosował ją do obserwacji (1609).
Było to przełomowe zdarzenie w jego życiu i karierze naukowej. Lunety, które pojawiły się za czasów Galileusza, były jeszcze nieudolnymi narzędziami, niedostosowanymi do tak poważnych obserwacji i badań. Powstały one w pracowni holenderskiego szlifierza okularów i Galileusz jako fizyk szybko zorientował się, jak należy je udoskonalić.
W latach 1610-1614 zajmował się konstruowaniem mikroskopu. Jego badania w dziedzinie optyki obejmowały prace nad barwami, dochodzenie natury światła i prace w zakresie optyki fizycznej. Był autorem pomysłu zastosowania wahadła w zegarach. Jego prace badawcze obejmowały też zagadnienia z dziedziny hydrostatyki, wytrzymałości i właściwości materiałów.
W 1609 roku Galileusz z lunetą własnej konstrukcji rozpoczął systematyczne obserwacje. Ujrzał tarczę Księżyca, pokrytą górami i przeoraną dolinami, podobną do pofałdowanej Ziemi. W tych samych, dobrze mu znanych z bezpośredniej obserwacji miejscach zobaczył wiele nowych gwiazd, a Droga Mleczna widziana z Ziemi jako mgławica, okazała się skupieniem gwiazd, świecących jak Słońce. Największą jednak niespodzianką dla niego było odkrycie aż 4 księżyców Jowisza. Stało się to 7 stycznia 1610 roku. Podczas następnych nocy mógł śledzić ich obieg dookoła Jowisza i pojął rzecz zgoła nieoczekiwaną. Tak jak dookoła Ziemi, tak i wokół innych planet mogą krążyć mniejsze ciała niebieskie. Stwierdzenie tej analogii było ważne, ponieważ sugerowało, że Ziemia ze swoim Księżycem nie jest wyjątkiem. To, co Kopernik uważał za dziwne zjawisko obrotu dwóch ciał niebieskich, bez podparcia i bez jakiegokolwiek zaczepienia wzajemnego, pędzących po ekliptyce wokół wspólnego centrum Słońca, może się jeszcze pojawiać w wielu innych miejscach we Wszechświecie.
Do tych obserwacji przybyło jeszcze jedno nieoczekiwane odkrycie, a mianowicie podobieństwo faz Wenus do faz Księżyca. Do czasów Galileusza wyobrażano sobie, że Wenus świeci własnym blaskiem. Dopiero on odkrył, że jest to odbicie promieni Słońca. Najbardziej zaskakującym zaś było odkrycie ruchu obrotowego Słońca. Galileusz obserwował plamy, które regularnie pojawiały się i znikały, przesuwając się po tarczy słonecznej. Te wszystkie zjawiska zachęciły go do sprawdzenia teorii Kopernika, do której początkowo odnosił się nieufnie.
Następnie zaczął jawnie głosić, że Kopernik miał słuszność. Jego stanowisko wobec zabronionej nauki Kopernika wywołało niechęć zwolenników teorii geocentrycznej. Aby przekonać przeciwników, budował coraz lepsze teleskopy i ofiarowywał je najwybitniejszym osobistościom, urządzał publiczne wykłady dla uczonych. To wszystko nie przyniosło jednak pożądanych efektów. Miał tylko jednego zwolennika. Był to Johannes Kepler, który śledzi każdą nowość i każde nowe odkrycie. Galileusz musiał sam, opuszczony i przez nikogo nie popierany, prowadzić dalej swoje badania. W owym czasie Kościół Katolicki uważał, że Ziemia jest środkiem świata, a wszystkie inne teorie uważał za herezje.
Wprawdzie papież Paweł III aprobuje doktrynę Kopernika, lecz większość eurydytów Stolicy apostolskiej zdecydowanie popiera doktrynę Ptolemeusza i Arystotelesa. Wkrótce ufny w potęgę swoich protektorów i przyjaciół, w tym licznych osób stanu duchownego, Galileusz przybywa do Rzymu, stolicy kontrreformacji by przekonać najbardziej wpływowe sfery kościelne o słuszności swoich poglądów. Tę wyprawę tak komentuje w jednym ze swoich listów ambasador Guicciardini: /.../ wiem dobrze, że kilku dominikanów, którzy odgrywają ważną rolę w Świętym Oficjum, a także i inni, są źle nastawieni do Galileusza. Tutaj nie jest kraj, gdzie można przybyć, by dyskutować o Księżycu i chcieć wprowadzać nowe doktryny i bronić ich.
Rzeczywiście, pan Guicciardini ma racje. Sędziowie Świętego Oficjum w Rzymie uznają (lecz nie potępiają) w dniu 16 lutego 1616 roku system heliocentryczny absurdalnym w równym sensie, co heretyckim i zakazują jego rozprzestrzeniania. Galileusz przyjmuje wyrok bez sprzeciwu i obiecuje być mu posłusznym.
Po powrocie do Florencji Galileusz rezygnuje z posady profesorskiej i poświęca się obserwacjom astronomicznym. Okres ciszy w życiu uczonego przerywa w dwa lata później niezwykłe zjawisko: na niebie pojawiają się jednocześnie trzy komety. Dwie z nich wkrótce znikają, lecz trzecia obserwowana jest przez kilka miesięcy. W czasach Galileusza pojawianie się niezwykłych zjawisk na Niebie kojarzone było zawsze z nadejściem groźnych wydarzeń. Ludność Europy wpada w panikę i rzeczywiście, w tym samym roku 1618 wybucha wojna trzydziestoletnia, którą dziś przyrównać byśmy mogli do I Wojny Światowej. Komety wywołują poza tym inny skutek: rozpalają wśród naukowców dyskusję na temat swojej natury i pochodzenia. Do dysputy przyłącza się wkrótce Galileusz.
W 1624 roku, niepomny na zakaz Inkwizycji, podejmuje prace nad swym wielkim dziełem dotyczącym doktryny Kopernika. Zachowuje jednak ostrożność nadając mu formę dialogu, w którym ściera ze sobą obie koncepcje układu świata. Dialog był wówczas modną formą wyrażania różnych poglądów, która jednocześnie zabezpieczała przed koniecznością wyraźnego opowiedzenia się autora za jedną ze stron. Prace nad dziełem trwają przeszło 6 lat, kolejne dwa pochłonęły starania o zatwierdzenie książki przez cenzurę rzymską. Wreszcie 21 lutego 1632 roku, pod zezwoleniem aż trzech cenzur: Kościelnej i cywilnej Florencji oraz rzymskiej, ukazuje się Dialog Galileo Galilei, Akademika Lincejskiego, w którym w ciągu czterech dni rozprawia się o dwu najważniejszych układach świata: Ptolemeuszowym i Kopernikowym.
Natychmiast po ukazaniu się dzieła kręgi niechętne Galileuszowi przeszły do ofensywy. Nawet papież Urban VIII- dotychczasowy przyjaciel uczonego, przechodzi do obozu jego wrogów. Święte Officjum zaprasza Galileusza na natychmiastowe przesłuchania do Rzymu. Uczony odmawia, motywując swoją decyzję złym stanem zdrowia. Kolejny list jest bardziej kategoryczny: jeżeli Galileusz nie przybędzie natychmiast, zostanie doprowadzony do Trybunału w kajdanach. W końcu po licznych przygodach (we Włoszech panuje zaraza) Galileusz przybywa po prawie dwumiesięcznej podróży do Rzymu. Officjum osadza go w areszcie domowym, każąc czekać kolejne dwa miesiące na przesłuchanie. Oficjalny zarzut wysunięty przeciwko uczonemu dotyczy nie treści Dialogu... która uzyskała Nihil obstat w Rzymie, lecz złamania przez Galileusza zakazu rozprzestrzeniania teorii heliocentrycznej, wydanego w 1616 roku przez Inkwizycję. Wreszcie 21 czerwca, po przeszło dwumiesięcznym śledztwie zastosowano tzw. ostre badanie Galileusza i jego stosunku do doktryny Kopernika. Takie badanie dopuszczało użycia tortur w celu uzyskania od więźnia całej prawdy- BRAK jednak jakichkolwiek dowodów, że posłużono się tak drastycznymi metodami wobec starca. Galileusz liczył bowiem w tym czasie lat 70. Ostatni akt procesu rozegrał się nazajutrz- 22 czerwca w klasztorze dominikanów Santa Maria Sopra Minerwa. Kardynałowie i prałaci Kongregacji Świętego Oficjum przybrani w odświętne stroje odczytali stojącemu, ubranemu w pokutne szaty Galileuszowi wyrok zakazujący rozpowszechniania Dialogu oraz innych dzieł, zasądzając bezterminowe uwięzienie uczonego oraz pokutę: przez trzy miesiące, raz na tydzień odmawianie siedmiu psalmów. Wyrok nie był jednomyślny- trzej sędziowie- kardynałowie odmówili jego podpisania. Książka uznana została za bardziej występną niż pisma Lutra, Kalwina i wszystkich heretyków razem wziętych. Ponadto po odczytaniu wyroku kazano Galileuszowi uklęknąć i wygłosić odrzeczenie się swoich błędów według ustalonej wcześniej formuły. Jak głosi tradycja, niepoparta jednak przez żaden dokument, Galileusz podniósłwszy się z klęczek wyszeptał żarliwie: Eppur si muove- A jednak się porusza.30 czerwca 1633 r. Galileusz otrzymał zezwolenie na odbycie aresztu w Sienie, pod nadzorem tamtejszego biskupa. Święte Oficjum wydało zakaz odwiedzania heretyka w celu jego separacji od świata nauki. Nie miało to jednak już większego znaczenia- dzieło stało się popularne, dotarło nawet do Polski. Wkrótce wydano je we Francji oraz w protestanckiej Holandii, gdzie zakaz Inkwizycji nie obowiązywał.
Do końca życia pozostawał pod nadzorem inkwizycji. Nigdy nie zaprzestał swoich badań, nawet wtedy, gdy już prawie oślepł. Galileusz zmarł na wygnaniu w roku 1642- w tym samym, w którym narodził się twórca klasycznej fizyki- Isaak Newton. Ale to już zupełnie inna historia.

Literatura
      - Encyklopedia multimedialna PWN
      - "Jak to działa" Dawid Macaulay
      - Życie prywatne Galileusza - Wiedza i Życie
      - "Biografie fizyków astrologów" - WSziP